Hakim et-Tirmizi’ye Göre Zahiri ilim, Batıni İlim Bağlamında Tefsir Yöntemi

Doç. Dr. Aydın Kudat

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi, Kıraat ABD Öğr. Üyesi

ORCİD: 0000-0002-8153-8181

aydinkudat@aybu.edu.tr

ÖZET

Bu çalıma, Hakim et-Tirmizi’nin zahiri ilim batıni ilim  düalizmi düalizmi bağlamında tefsir yöntemini içermektedir. Ona göre iki türlü ilim vardır. Zahiri ilim ve Batıni ilim. Birincisi bedava ilim, ikincisi ise ücretli ilim olarak anılır. Ücreti dürüstlükle kuvvetli çaba göstermektir. Ücretli olan bu ilmin yolu ise bedava olan birinci tür ilimden geçer.

Zahiri ilim İslam dininin omurgasıdır. Nefsin terbiyesi ve ıslahı, cehaletin panzehirizdir. Cehalete karşı en büyük tedbir bedava ilim olarak isimlendirilen zahiri ilimdir. Bu ilim olmadan dini ahkamın sınırlarını bilmek  zor olur. Buna hak hukuk ve  İslam şeriatı denir. Zira Helal haram ilmi veya Dünya hayatının ahkamı ilmi denir. Kalb ilmi olan batın ilim ise faydalı olandır. Zira hakikat ilmidir. Bu minvaldeki tanım ve yaklaşışımı Hakim et-Tirmizi’nin zahiri ve batıni ilim diye kategorize ederken farklı bir duruşu olduğunu göstermektedir.

Dil bilimi ve kalp ilmi düalizminden hareketle her bir ayetin zahir ve batın yüzü olduğunu söyleyen Hakim et-Tirmizi tefsir çalışmasında üç yöntemi uyguladığı söylenebilir. Bunlar zahiri mana ki tefsircilerin ekseriyeti bunu takip etmektedir. İkincisi Batıni yöntemdir. Ona göre her bir ayet ve kelimesinin hem zahiri hem de batıni yüzü vardır. Bir de kelimeleri oluşturan harflerden bazı sırların varlığı üzerinde durur ki bu da bir nevi Hurufiliktir.

Günümüzde de zahiri, batıni ve hurufi diye bilinen yaklaşımlar mevcuttur. Tarihi süreç içerinde özellikle işari tefsir geleneğinde gelişen bu yaklaşım beraberinde bazı soru ve sorunları gündeme getirebilmektedir.  Nizamiye eğitim öğretim modelinin inşasına da bais olan bu üçlü yaklaşımın Hakim et-Tirmizi özelinde tespit ve analiz yöntemiyle ele alınması tefsir geleneğinde yeri, İslam tasavvufu üzerindeki etkileri ve günümüze yansımalarının ortaya çıkarılması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Hakim et-Tirmizi, Zahiri ve Batıni İlim, Tasavvuf, İşari Tefsir, Yöntemi