Hanefî Fıkıh Literatürüne el-Câmiu’s-Sahîh’in Kaynaklık Değeri: Mergînânî’nin el-Hidâye’sinde Tirmizî Rivayetleri

Arş. Gör. Hasan Selek

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Özet

Bu çalışma, Hadis tasnif geleneğinde önemli bir yer tutan Tirmizî’nin el-Câmiu’s-sahîh isimli hadis derlemesinde yer alan rivayetlerin, müteahhir dönem Hanefî fıkıh literatürünün en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen Mergînânî’nin el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî adlı eserindeki mahiyetini ve delil değerini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Tirmizî’nin fıkhî yetkinliğini hadis derlemesine nasıl yansıttığı ve bu rivayetlerin Hanefî fıkhındaki yeri Mergînânî mevzubahis eseri merkeze alınarak tespit edilmiştir.

Çalışmada ilk olarak Tirmizî’nin el-Câmiu’s-sahîh adlı eserinde yer alan hadislerin el-Hidâye’deki yerini belirlemek için rivayetler taranmış ve tespit edilmiştir. Bu tespit sırasında Zeylaî’nin Nasbu’r-râye, İbn Hacer’in ed-Dirâye ve Abdülkâdir el-Kureşî’nin el-İnâye bi-maʿrifeti ehâdîsi’l-Hidâye gibi tahric eserleri temel kaynaklar olarak kullanılmıştır. Elde edilen veriler ışığında, yaklaşık 600 civarında Tirmizî rivayetinin el-Hidâye’de geçtiği belirlenmiştir.

İkinci aşamada, tespit edilen rivayetlerin el-Hidâye’deki delil değeri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sürecinde, Mergînânî’nin aklî ve naklî deliller ışığında rivayetleri nasıl kullandığı incelenmiş ve bu rivayetlerin fıkhî hükümlere etkisi araştırılmıştır. Tirmizî’nin naklettiği hadislerin, Hanefî fıkıh geleneğinde nasıl bir yer tuttuğu ve bu hadislerin fıkhî hükümlerin oluşumunda oynadığı rolün keyfiyeti üzerinde durulmuştur.

Üçüncü ve son aşamada ise, Tirmizî’nin hadislerinin Mergînânî’nin el-Hidâye eserindeki kullanım şekli ve bu hadislerin Hanefî fıkhındaki delil değeri genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu aşamada, Tirmizî rivayetlerinin Hanefî fıkıh geleneği üzerindeki etkisi ve hadislerinin fıkıh literatüründeki yeri analiz edilmiştir.

Bu çalışmanın sonucunda, Tirmizî’nin el-Câmiu’s-sahîh’inde yer alan rivayetlerin, Mergînânî’nin el-Hidâye eseri bağlamında Hanefî fıkhındaki önemi ve delil değeri ortaya konulmuş ve bu rivayetlerin fıkıh ilmine olan katkıları tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Tirmizî, el-Câmiu’s-sahîh, Mergînânî, el-Hidâye, hadis, fıkıh, rivayet.

The Source Value of al-Jāmiʿ al-Sahīh to the Hanafī Fiqh Literature: Narrations of al-Tirmidhī in al-Hidāya by al-Margīnānī

Summary

This study aims to examine the nature and evidential value of the narrations in al-Tirmidhī’s hadith compilation al-Jāmiʿ al-Sahīh, which has an important place in the hadith classification tradition, in al-Margīnānī’s al-Hidāya Sharḥ Bidāyat al-Mubtadī, which is considered one of the most important works of the later Hanafi fiqh literature. For this purpose, how al-Tirmidhī reflected his jurisprudential competence in the compilation of hadiths and the place of these narrations in Hanafi jurisprudence are determined by centering on al-Margīnānī’s work.

Firstly, the hadiths in al-Tirmidhī’s al-Jāmiʿ al-Sahīh were scanned and identified to determine their place in al-Hidāya. During this determination, Zaylaʿī’s Nasb al-Rāyah, Ibn Ḥajar’s al-Dirāyah, and ʿAbd al-Qādir al-Qurashī’s al-Ināyah bi-Maʿrifat al-Ḥādīthī al-Hidāya were used as the main sources. In the light of the data obtained, it was determined that approximately 600 Tirmidhī narrations were mentioned in al-Hidāya.

In the second stage, the evidential value of the identified narrations in al-Hidāya was evaluated. In this evaluation process, al-Margīnānī’s use of the narrations in the light of rational and narrative evidence was analyzed and the effect of these narrations on fiqh rulings was investigated. The place of the hadiths narrated by al-Tirmidhī in the Hanafi fiqh tradition and the role of these hadiths in the formation of fiqh rulings were emphasized.

In the third and final stage, the use of al-Tirmidhī’s hadiths in al-Margīnānī’s al-Hidāya and the evidential value of these hadiths in Hanafi fiqh were subjected to a general evaluation. At this stage, the impact of al-Tirmidhī’s narrations on the Hanafi fiqh tradition and the place of his hadiths in fiqh literature were analyzed.

As a result of this study, the importance and evidentiary value of the narrations in al-Tirmidhī’s al-Jāmiʿ al-Sahīh in Hanafi fiqh in the context of al-Margīnānī’s al-Hidāya and the contribution of these narrations to the science of fiqh have been analyzed.

Key Words: Tirmidhī, al-Jāmiʿ al-Sahīh, al-Margīnānī, al-Hidāya, hadith, fiqh, narration.