Mahmut Demir

Doç. Dr. , Hacı Bayram Veli Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi

(Hadis Ana Bilim Dalı) Ankara, Türkiye

ORCID: https://orcid.org: 0000-0002-6371-4348

e-mail: demir.mahmut@hbv.edu.tr; 57mahmut@gmail.com

“Tassavvuf-Şia Etkileşiminde Hakîm Tirmizî Nerde Duruyor? Hakîm’in Sahabe ve Ehl-i Beyt Tasavvuru Çerçevesinde Şiî Düşünceden Etkilenmesinin İmkânı Üzerine”

Tasavvuf düşüncesi ile Şiî doktrinler arasında dikkat çekici birçok paralellik mevcuttur. Bu paralellikler mehdilik, imamet/velayet ve nur-ı Muhammedî gibi nazariyelerde daha belirgin bir biçimde karşımıza çıkmaktadır. Ali Haydar Amulî gibi bazı Şiî alimler her mutasavvıfın şiî, her şiî alimin de mutasavvıf olduğunu ileri sürerek Şiî düşünce ile tasavvuf düşüncesi arasındaki ilişkinin boyutunu ortaya koymuşlardır.  Üçüncü hicrî asrın önemli mutasavvıflarından biri olan Hakîm Tirmizî’nin de bilhassa velayet ile ilgili düşünceleriyle imamet ve mehdilik arasında kurulan ilişki dikkat çekmektedir. İbn Haldun hadisçilerin getirdikleri naklî delillerin yanı sıra muteahhir dönem sûfîlerin Mehdî’yi hâtemu’l-evliyâ fikri çerçevesinde değerlendirerek onun kesin olarak ortaya çıkacağına ilişkin isnaaşeriyye ve râfıdâdan etklindiklerini yazmaktadır. Bununla ilişkili olarak Hakîm Tirmizî’nin hatmu’l-evliyâ’ fikrinin temelinde Şîa’ın Mehdîlik düşüncesinin yattığına dikkat çeken Kâmil Mustafa Şeybî, Sûfîlerin Şîa’dan tevarüs ettikleri bu fikri, aslını koruyarak meşreblerine uygun bir şekilde adapte ettiklerini ifade etmektedir. Bu sunumda Şeybî’nin ileri sürdüğü gibi  İbn Arabî’nin yorumlarına istinad edilerek Hakîm Tirmizî’nin Şiîlikten ekilendiği çıkarımını yapmak ne kadar gerçekçidir? Hakim’in en önemli eserlerinden Nevâdiru’l-Uṡûl  fî Eḥâdîŝi’r-Rasûl adlı şerh kitabında Şia ile Ehl-i Sünnet arasında polemik konusu olan bazı kavramlara getirdiği yorumlar ve bazı rivayetlere ilişkin açıklamaları ışığında bunun ne kadar gerçekçi olup olmadığı hususu ele alınacaktır. Onun özellikle Ehl-i Beyt ve sahabe hakkındaki düşüncelerinin yanı ısıra 163. Asılda diğer mezheplere dair yazdıkları çerçevesinde Hakim’in Şia hakkında ne düşündüğü tespit edilecek, öte yandan onun Şia ile Ehl-i sünnet arasında polemik konusu olan kimi rivayetlere getirdiği yorumlar da irdelenecektir.

Anahtar Kavramlar: Hadis,  Ehl-i Beyt, Sahabe, Hakîm Tirmizî, Mehdilik, Tasavvuf, Şia